Cultuurhistorische verkenning Wasserij Bos

Enschede ligt op de flank van de Twentse stuwwal. In de omgeving stromen van oudsher verschillende beken vanaf de stuwwal in westelijke richting naar beneden. De Roombeek, ten noorden van de Enschede, functioneerde eeuwen als aan- en afvoer van water voor de textielindustrie. Bij Lonneker stroomde de Bolhaarsbeek. Dat werd de vestigingsplaats voor verschillende wasserijen die gebruik maakten van het schone water. Een daarvan was de wasserij van J.W. Bos.

J.W. Bos bouwt vanaf 1901 zijn bedrijf op aan de westzijde van de Deurningerstraat. Het bedrijf groeit snel en in 1929 vindt een uitbreiding plaats aan de overzijde van de straat. De wasserij wordt gebouwd door de lokale aannemer H. Westendorp uit Lonneker.

De constructie is een combinatie van dragende muren, een staalconstructie en houten dakspanten. De stalen kolommen zijn samengesteld uit aaneengeklonken U-profielen (Hoesch NP14). De constructie van het sheddak bestaat uit een reeks houten spanten. Het sheddak heeft aan de zuidzijde dichtedakvlakken om slagschaduwen door fel licht te vermijden. Aan de noordzijde zijn er glazen dakvlakken om indirect zonlicht naar binnen te halen. Zo kon er met gelijkmatig licht gewassen en gestreken worden.

Het bedrijf kreeg op het terrein een eigen zuiveringsinstallatie. De installatie bestond uit een toren waarmee ijzer uit het water werd gehaald, een bassin met de filters en een reinwaterkelder voor opslag van het gezuiverde water. De wasserij is in 1936 uitgebreid met een machinekamer.

Om voor alle vier zijn zoons werk te vinden ontplooide J.W. Bos veel initiatieven. In 1923 nam hij de Twentsche Autobus Dienst (TAD) Hengelo/Enschede over. Hier begon Frits Arke zijn loopbaan als buschauffeur. Arke zou later uitgroeien tot een internationale reisorganisatie, gevestigd in Enschede.

In 1961 is de functie van wasserij vervallen en wordt het pand uitgebreid voor de stalling van autobussen van de TAD. Aan de noordzijde is aan de wasserij een travee toegevoegd met een in het oog springende luifel, ontworpen door de lokale architect G.H. Vonderhorst. De luifel draagt de signatuur van de wederopbouw, een eenvoudig licht en optimistisch ontwerpje. Vonderhorst heeft in de wederopbouwperiode verschillende panden in Enschede ontworpen en een deel daarvan is nog in de stad aanwezig en aangewezen als beeldbepalend, karakteristiek pand.

Vanaf de jaren '70 hebben op het terrein verschillende bedrijfsactiviteiten plaatsgevonden. Op het terrein is nieuwe bedrijfsbebouwing gebouwd en de oorspronkelijke wasserij is verschillende malen uitgebreid en gewijzigd. De oorspronkelijke wasserij Bos is ingebouwd geraakt in een bedrijfscomplex dat bestaat uit een aaneenschakeling van verschillende bouwfasen. Deels zijn deze nog in gebruik, deels zijn ze (ernstig) in vervalgeraakt.

De wasserij vertelt iets over de industriële geschiedenis van Enschede. In het gebouw komen verschillende verhaallijnen uit de lokale geschiedenis samen.

In deze cultuurhistorische verkenning wordt de stedenbouwkundige en cultuurhistorische context van het gebouw geschetst. Daarnaast wordt een beknopte bouwhistorische beschrijving van het pand gegeven. Tot slot wordt een onafhankelijke waardering gedaan van de cultuurhistorische waarden op basis van de criteria die de gemeente Enschede hanteert voor het waarderen van cultuurhistorisch erfgoed. Op basis van dit onderzoek kan een belangenafweging plaatsvinden tussen behoud van cultuurhistorische waarden en het belang van de ter plekke beoogde nieuwe ontwikkelingen.